سکته مغزی

سکته مغزی را تصادف عروق مغزی (cerebrovascular accident)، CVA یا حمله مغزی نیز می گویند. در سکته مغزی خونرسانی به بخشی از مغز دچار وقفه می شود و موجب مرگ سلول های مغزی می شود، که نتیجه اش از دست رفتن عملکرد مغزی ناحیه درگیر است. این اختلال خونرسانی اغلب در اثر انسداد جریان خون شریانی (سکته ایسکمیک) از قبیل تشکیل لخته خون رخ می دهد، اما ممکن است در اثر نشت یا پاره شدن عروق مغزی (سکته هموراژیک) رخ دهد. لخته خون ممکن است در اثر یک قطعه از پلاک ناپایدار روی دیواره عروقی ایجاد شود که آزاد شده و به مغز برسد یا آمبولی ممکن است از جاهای دیگر بدن حرکت کرده و در عروق مغزی مستقر و گیر کند.

خونریزی ممکن است در اثر تروما یا به صورت خودبخودی رخ دهد، مثلا در اثر هیپرتانسیون کنترل نشده. ایسکمی در اثر ناکافی بودن جریان خون به بافت مغز رخ می دهد. این وضعیت موجب کاهش اکسیژن در دسترس (هیپوکسی) و گلوکز در دسترس (هیپوگلیسمی) بافت مغزی می شود. زمانی که این مواد مغذی برای مدتی در دسترس نباشد، سلول های مغزی شروع به مردن می کنند، موجب انفارکتوس بخشی از مغز می شوند. کمبود دائمی در اثر انفارکتوس رخ می دهد. بیماران دارای سابقه هیپرتانسیون، دیابت ملیتوس، کلسترول بالا، فیبریلاسیون دهلیزی، چاقی، سیگار، یا مصرف کنندگان داروهای ضد بارداری خوراکی در خطر بالاتر سکته مغزی هستند.
این بیماران ممکن است حمله ایسکمیک گذرا (TIA) را تجربه کنند که در آن علائم در اثر مشکل موقتی جریان خون در ناحیه ای از مغز رخ می دهد. علائم بین چند دقیقه تا ۲۴ ساعت ممکن است طول بکشد.

پیش آگهی سکته مغزی

درجه آسیب و موضع سکته تعیین کننده پیش آگهی سکته مغزی است. سکته مغزی ای که ناگهانی رخ دهد و بیمار به دنبال درمان فوری باشد، بهترین برآیند ممکن را خواهد داشت. اکثریت سکته ها ایسکمیک هستند. ورود سریع به سیستم مراقبت بهداشتی و درمان با داروهای ترومبولیتیک (بجز مواردی که کنتراندیکاسیون دارند) می تواند لخته را خرد کرده و ایسکمی را رفع کند و به بیمار بهترین شانس ممکن را برای بهبودی بدون معلولیت دائمی می دهد. بیماران مبتلا به سکته هموراژیک به جراحی برای رفع فشار داخل جمجمه یا توقف خونریزی نیاز دارند. ناحیه وسیع آسیب ممکن است منجر به ناتوانی و معلولیت دائمی یا مرگ شود.

علائم و نشانه های سکته مغزی

♦ اختلال ذهنی
♦ عدم آگهی به زمان و مکان، گیجی
♦ تغییرات عاطفی، تغییرات شخصیت
♦ مشکل سخن گفتن، ممکن است شنوایی یا ابرازی باشد (Aphasia)
♦ کلمات مبهم
♦ تغییرات حسی (پارستزی، تغییرات بینایی، تغییرات شنوایی)
♦ بی حسی یا ضعف یک طرفه صورت یا اندام ها
♦ تشنج
♦ سردرد شدید در اثر افزایش فشار داخل جمجمه در اثر خونریزی
♦ علائم TIA شبیه بوده اما طول مدت و رفع آنها کوتاه تر است

تست های تشخیصی

♦ سی تی اسکن ناحیه خونریزی را نشان می دهد (معمولا در اورژانس استفاده می شود)
♦ تصویر MRI (تصویر برداری تشدید مغناطیسی) نشانگر موضع ایسکمی است (کندتر از CT اسکن است)
♦ تصویر MRA (آنژیوگرافی تشدید مغناطیسی) می تواند عروق غیرطبیعی یا اسپاسم عروق مغزی را نشان دهد
♦ تست های انتشار/پرفیوژن MRI یا MRA نشانگر نواحی است که خونرسانی کافی ندارند، اما دچار انفارکتوس نشده اند
♦ توموگرافی کامیپوتری انتشار تک فوتون (SPECT) ناحیه ای که به اندازه کافی خونرسانی نمی شود را نشان می دهد.

درمان سکته مغزی

تشخیص افتراقی سکته ایسکمیک از سکته هموراژیک بسیار اهمیت دارد. اگر داروی ترومبولیتیک به بیماری داده شود که دچار سکته هموراژیک است، موجب تشدید هر چه بیشتر خونریزی داخل مغز بیمار می شود. بایستی در توصیه بیماران مبتلا به ضربه مغزی، هیپرتانسیون کنترل نشده، رتینوپاتی هموراژیک، خونریزی گوارشی، جراحی اخیر، سکته قلبی اخیر، یا حاملگی برای ترومبولیتیک درمانی احتیاط کرد.
♦ تجویز داروی ترومبولیتیک (TPA) در طی ۳ ساعت پس از بروز علائم، مگر اینکه کنتراندیکاسیونی برای این درمان وجود داشته باشد.
♦ تجویز داروهای ضد انعقاد برای بیماران مبتلا به سکته ایسکمیک پس از استفاده از TPA:
» هپارین (heparin)
» وارفارین (warfarin)
» هپارین با وزن ملکولی پایین (low-molecular weight heparin)
» آسپیرین (aspirin)

♦ تجویز داروهای ضد پلاکت برای کاهش چسبندگی پلاکت ها، مورد استفاده برای پیشگیری از سکته مغزی :
» کلوپیدوگرل (clopidogrel)
» تیکلوپیدین هیدروکلراید (ticlopidine hydrochloride)
» دیپیریدامول (dipyridamole)
♦ تجویز کورتیکواستروئید برای کاهش تورم
» دکسامتاوزن (dexamethasone) دکادرون (Decadron)
♦ فیزیوتراپی برای حفظ تون عضلانی یا برگردان عملکرد بیمار
♦ گفتار درمانی برای کمک به صحبت و بلع بیمار
♦ شغل درمانی برای کمک به برگرداندن عملکرد شغلی بیمار
♦ استراحت در تخت برای کاهش شانس صدمه
♦ تغذیه کافی با غذای مناسب
♦ اندارترکتومی (endarterectomy) شریان کاروتید برای در آوردن پلاک از طریق شریان کاروتید در صورت وجود تنگی
♦ استنت گذاری شریان کاروتید برای حفظ جریان خون
♦ تصحیح جراحی نقص عملکرد شریانی وریدی، آنوریسم، خونریزی داخل جمجمه

تشخیص های پرستاری سکته مغزی

♦ ریسک صدمه
♦ پرفیوژن ناموثر بافتی

مداخلات پرستاری

♦ پایش علائم حیاتی
♦ بررسی وضعیت نورولوژیک از نظر علائم اختلال عصبی و مغزی – بررسی هر ۴ ساعت یکبار – عمدتا با استفاده از مقیاس کمای گلاسکو براساس درجه بندی محرک ها (بالاترین نمره ۱۵ است)

مقیاس کمای گلاسکو – امتیاز بندی

محرک	پاسخ	نمره
واکنش چشمی	خودبخودی	۴
	نسبت به صدا	۳
	نسبت به درد	۲
	فاقد عکس العمل	۱
واکنش حرکتی	اطاعت از دستورات	۶
	درد موضعی	۵
	عقب کشیدن (نرمال	۴
	جمع شدگی غیر طبیعی	۳
	باز کردن اندام	۲
	بدون حرکت	۱
واکنش کلامی	واضح و مشخص	۵
	مکالمه مبهم	۴
	کلمات نامناسب	۳
	صداهای نامفهوم	۲
	بدون واکنش	۱
Glasgow Coma Scale	total score: 15

♦ پایش بیمار از نظر علائم افزایش فشار داخل جمجمه در سکته مغزی :
» کاهش سطح هوشیاری
» سردرد
» بی قرار
» گیجی
» تهوع و استفراغ
» سخنان مبهم
» تشنج
♦ گزارش تغییرات عصبی و مغزی بیمار
♦ ایجاد راهی برای برقراری ارتباط با بیماران – آفازی ممکن است ارتباط کلامی یا زنگ را مختل کند
♦ بررسی و شناخت بیمار از نظر سندرم فراموشی – بیمار ممکن است از عوارض جانبی فلج ناشی از سکته آگاه نباشد
♦ نیاز به بازتوانی برای برگرداندن بیمار به سطح عملکرد قبلی
♦ آموزش موارد زیر به بیمار:
» نیاز به مراقبت در منزل
» تکنیک مناسب انتقال از تخت به ویلچر
» استفاده از وسایل کمک حرکتی از قبیل عصا، واکر
» نیازهای تغذیه ای خاص بیمار
» برنامه زمانی، طریقه مصرف، عوارض جانبی و تداخلات داروها